هگزان یک حلال مهم و پرکاربرد در صنایع شیمیایی است. این ترکیب آلی، که به‌طور طبیعی در نفت و گاز وجود دارد، در فرآیندهای صنعتی به‌ویژه در تولید چسب‌ها، روغن‌ها، رنگ‌ها و حتی مواد غذایی کاربرد دارد. ما امروز در شیمی داکس قصد داریم به بررسی ماده شیمیایی هگزان بپردازیم، پس با ما تا آخر این مطلب همراه باشید تا با ویژگی‌ها، کاربردها و نکات ایمنی آن آشنا شوید.
هگزان چیست؟
هگزان (Hexane) یک ترکیب آلی با فرمول شیمیایی C6H14 است که به خانواده آلکان‌ها تعلق دارد. این ماده از شش اتم کربن و چهارده اتم هیدروژن تشکیل شده و ساختاری کاملاً اشباع دارد. هگزان در شرایط معمولی به شکل مایعی شفاف، بی‌رنگ و فرّار است که بوی مشخصی شبیه به بنزین دارد. این ماده به‌طور طبیعی در نفت خام و گاز طبیعی یافت می‌شود و از طریق فرآیند تقطیر به‌دست می‌آید. به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی‌اش، در بسیاری از فرآیندهای صنعتی کاربرد دارد.
| ویژگی | مقدار |
|---|---|
| نام ماده شیمیایی | هگزان |
| نام لاتین | Hexane |
| فرمول شیمیایی | C6H14 |
| چگالی | 0.659 g/cm3 (در دمای 20°C) |
| نقطه جوش | 68.5°C |
| نقطه انجماد | -95°C |
| حالت در دمای اتاق | مایع |
| رنگ | بی‌رنگ |
| بو | شبیه به بوی بنزین |
| انحلال‌پذیری در آب | تقریباً نامحلول |
| وزن مولکولی | 86.18 g/mol |
| فشار بخار | 17.6 kPa (در دمای 25°C) |
| دمای خوداشتعالی | 225°C |
انواع هگزان
ما در شیمی داکس هگزان را به سه دسته اصلی تقسیم کردیم.
- هگزان نرمال (n-Hexane): این نوع رایج‌ترین فرم هگزان است که دارای ساختاری خطی با شش اتم کربن به‌هم متصل است. هگزان نرمال در صنایع مختلف، به‌ویژه به‌عنوان حلال در تولید چسب، رنگ و پاک‌کننده‌ها کاربرد دارد.
- ایزوهگزان‌ها (Isohexanes): ایزوهگزان‌ها دسته‌ای از ایزومرهای هگزان هستند که دارای ساختاری شاخه‌دار بوده و ممکن است شامل ترکیباتی مانند 2-متیل‌پنتان، 3-متیل‌پنتان یا 2،3-دی‌متیل‌بوتان باشند. این ترکیبات به دلیل تفاوت در ساختار، ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی متفاوتی دارند و در موارد خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- هگزان مخلوط (Mixed Hexane): این نوع شامل ترکیبی از هگزان نرمال و ایزوهگزان‌ها است. هگزان مخلوط معمولاً در صنایع به‌عنوان حلال ارزان‌قیمت و چندمنظوره استفاده می‌شود و کاربردهای زیادی در تولید محصولات نفتی و شیمیایی دارد.
کاربردهای هگزان
شما تا حدودی در این مطلب با کاربردهای هگزان آشنا شدید ولی اجازه بدهید که کمی بیشتر در این مورد به شما عزیزان اطلاعات بدهیم.
1. حلال در صنایع شیمیایی
هگزان به‌عنوان یک حلال مؤثر در بسیاری از فرآیندهای شیمیایی استفاده می‌شود. این ماده به دلیل فراریت بالا و توانایی حل‌کردن چربی‌ها و روغن‌ها، در تولید چسب‌ها، رنگ‌ها و جوهرهای چاپ کاربرد دارد. به‌عنوان مثال، در صنعت تولید چسب‌های صنعتی، از هگزان برای حل‌کردن مواد پایه‌ای استفاده می‌شود تا چسب خاصیت چسبندگی مورد نظر را پیدا کند.
2. استخراج روغن‌های گیاهی
یکی از مهم‌ترین کاربردهای هگزان، استفاده در استخراج روغن از دانه‌های گیاهی است. در این فرآیند، هگزان به‌عنوان یک حلال عمل می‌کند تا روغن موجود در دانه‌هایی مانند سویا یا آفتابگردان را جدا کند. برای مثال، در تولید روغن سویا، هگزان باعث افزایش بازدهی استخراج روغن شده و کیفیت محصول نهایی را حفظ می‌کند.
3. تولید محصولات نفتی
هگزان در فرآوری و جداسازی ترکیبات مختلف نفتی نقش کلیدی دارد. این ماده در پالایشگاه‌ها برای جداسازی هیدروکربن‌ها و تولید سوخت‌های خاص یا محصولات نفتی با ارزش افزوده استفاده می‌شود. برای مثال، در تولید گریس‌ها و روان‌کننده‌ها، از هگزان برای جداسازی مواد اولیه خاص بهره گرفته می‌شود.
4. آزمایشگاه‌های تحقیقاتی
هگزان در آزمایشگاه‌ها به‌عنوان یک حلال معمول در جداسازی و شناسایی ترکیبات آلی استفاده می‌شود. این ماده به دلیل خلوص بالا و ویژگی‌های شیمیایی مناسب، در تکنیک‌های کروماتوگرافی نیز کاربرد دارد. به‌عنوان مثال، در یک آزمایش کروماتوگرافی ستونی، هگزان می‌تواند به‌عنوان فاز متحرک برای جداسازی ترکیبات مختلف عمل کند.
5. پاک‌کننده صنعتی
به دلیل خاصیت چربی‌زدایی قوی، هگزان به‌طور گسترده در پاک‌کننده‌های صنعتی برای تمیز کردن ماشین‌آلات، قطعات فلزی و سطوح آلوده به روغن و گریس استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، در تعمیرگاه‌های خودرو، از هگزان برای پاک کردن قطعات موتور استفاده می‌شود تا روغن و آلودگی‌ها به‌طور کامل حذف شوند.
خطرات و عوارض هگزان
هگزان به دلیل فراریت بالا و تأثیرات شیمیایی می‌تواند برای سلامتی انسان خطرناک باشد. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض بخارات هگزان ممکن است باعث آسیب‌های عصبی، سردرد، سرگیجه و اختلالات تنفسی شود. همچنین، تماس پوستی با این ماده ممکن است منجر به خشکی یا تحریک پوست شود. به‌عنوان یک ماده قابل اشتعال، هگزان خطر آتش‌سوزی بالایی دارد و باید در محیط‌های کنترل‌شده استفاده شود. به همین دلیل، در هنگام کار با هگزان، استفاده از تجهیزات ایمنی مانند ماسک، دستکش و عینک محافظ ضروری است.
شرایط ایمنی و نگهداری (MSDS)
برای نگهداری ایمن هگزان، این ماده باید در ظروف دربسته و مقاوم به مواد شیمیایی نگهداری شود و در محیط‌های خنک، خشک و دور از منابع حرارتی یا شعله قرار گیرد. فضای نگهداری باید دارای تهویه مناسب باشد تا از تجمع بخارات قابل اشتعال جلوگیری شود. همچنین، حمل و نقل هگزان باید با رعایت دستورالعمل‌های ایمنی انجام شود و از ریختن یا نشت آن در محیط جلوگیری شود. در صورت بروز حادثه، مانند نشت یا آتش‌سوزی، باید از کپسول‌های آتش‌نشانی مخصوص هیدروکربن‌ها برای مهار استفاده کرد.
فرایند تولید هگزان
هگزان عمدتاً از فرآیند پالایش نفت خام به‌دست می‌آید. این فرآیند شامل مراحل زیر است:
- تقطیر نفت خام: نفت خام ابتدا وارد برج تقطیر می‌شود و به بخش‌های مختلف بر اساس نقاط جوش جدا می‌شود. هگزان در این مرحله به‌عنوان یکی از ترکیبات موجود در برش‌های نفتا جدا می‌شود.
- هیدروژناسیون: برش نفتا شامل ترکیبات مختلفی است که ممکن است دارای ناخالصی‌هایی مانند ترکیبات غیراشباع یا گوگرد باشند. در مرحله هیدروژناسیون، این ناخالصی‌ها با افزودن هیدروژن در حضور کاتالیزور حذف می‌شوند تا ترکیبات اشباع مانند هگزان به‌دست آید.
- ایزومریزاسیون: برای تولید انواع مختلف هگزان (مانند ایزوهگزان‌ها)، از فرآیند ایزومریزاسیون استفاده می‌شود. در این مرحله، ساختار مولکولی ترکیبات به شکل شاخه‌دار تغییر می‌کند تا ایزومرهای خاص تولید شوند.
- جداسازی و خالص‌سازی: پس از ایزومریزاسیون، ترکیبات تولیدشده با استفاده از فرآیندهای جداسازی مانند تقطیر کسری (Fractional Distillation) تفکیک می‌شوند. در این مرحله، هگزان با درجه خلوص بالا جداسازی و برای استفاده در صنایع مختلف آماده می‌شود.
- بسته‌بندی: در نهایت، هگزان خالص در ظروف مقاوم به مواد شیمیایی بسته‌بندی شده و برای انتقال به بازار یا مصرف‌کنندگان صنعتی آماده می‌شود.
بازار جهانی هگزان
بر اساس گزارش‌های موجود، میزان تولید هگزان در بازارهای جهانی در سال ۲۰۱۷ حدود ۶۴٫۲ میلیون تن بوده است. با توجه به کاربردهای گسترده هگزان در صنایع مختلف مانند تولید چسب، رنگ و استخراج روغن‌های گیاهی، انتظار می‌رود تقاضا برای این ماده در سال‌های آینده افزایش یابد. کشورهای دارای صنایع پتروشیمی پیشرفته مانند ایالات متحده، چین و هند از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان هگزان در جهان محسوب می‌شوند.
جالبه بدانید که ایران با بهره‌گیری از منابع نفتی غنی، در سال‌های اخیر به تولید هگزان پرداخته است. به‌عنوان مثال، پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند با تولید سالانه ۵۰ هزار تن نرمال هگزان، نقش مهمی در تأمین نیاز داخلی و صادرات این محصول ایفا می‌کند.
خرید و فروش هگزان
اگر به دنبال خرید هگزان هستید، شیمی داکس اینجاست تا شما را در یافتن معتبرترین فروشندگان این محصول یاری کند. ما در شیمی داکس تلاش می‌کنیم با ارائه اطلاعات جامع و دقیق، شما عزیزان را در انتخاب بهترین تامین‌کننده راهنمایی کنیم. کافی است با ما همراه شوید تا لیستی از فروشندگان معتبر هگزان و شرایط خرید این ماده ارزشمند را در اختیار شما قرار دهیم.
