زاج سفید چیست؟
زاج چیست و انواع آن کدام است؟
قبلاً در مطلبی به این سوال پاسخ دادیم و گفتیم که زاج در واقع نام عمومی گروهی از نمک‌های دوگانه سولفات است که معمولاً از ترکیب یک سولفات فلزی سه‌ظرفیتی (مثل آلومینیوم) با یک سولفات فلزی یک‌ظرفیتی (مثل پتاسیم یا سدیم) ساخته می‌شود.
در ادامه 11 مدل از انواع زاج را به شما عزیزان معرفی کردیم.
- زاج سفید
- زاج سیاه
- زاج سرخ
- زاج سبز
- زاج زرد
- زاج آمونیومی (Ammonium Alum)
- زاج کروم (Chromium Alum)
- زاج سزیم (Cesium Alum)
- زاج تالیوم (Thallium Alum)
- زاج منیزیم (Magnesium Alum)
- زاج ایندیم (Indium Alum)
خب حالا که یه نوضیحی راجب زاج دادیم، بیایید با هم زاج سفید را بصورت تخصصی بررسی کنیم.
زاج سفید چیست؟
زاج سفید یا پتاسیم آلومینیوم سولفات(Potassium Alum) که خیلی ها با نام آلوم(Alum) هم اون را میشناسند و همان طور که گفتیم، یکی از رایج‌ترین انواع زاج است که به شکل بلورهای شفاف یا پودر سفید دیده می‌شود. این ترکیب در واقع یک نمک معدنی سولفات مضاعف است و به خاطر خاصیت گس‌کنندگی، ضدعفونی‌کنندگی وتوانایی انعقاد در صنایع و طب سنتی مورد توجه بوده است.
| نام ماده معدنی | زاج سفید |
|---|---|
| نام لاتین | Potassium alum (Alum) |
| نام‌های دیگر | آلوم، پتاسیم آلومینیوم سولفات |
| فرمول شیمیایی | KAl(SO4)2·12H2O |
| وزن مولکولی | 474.39 g·mol-1 |
| ظاهر | بلورهای شفاف یا پودر سفید |
| چگالی | 1.75 g·cm-3 (تقریبی) |
| نقطه ذوب | 92–95 °C (از دست دادن آب تبلور) |
| حلالیت در آب | محلول در آب، وابسته به دما |
| pH محلول آبی | کمی اسیدی (حدود 3–5) |
| رنگ و بو | سفید یا بی‌رنگ، بدون بو |
پودر زاج سفید چیست؟
پودر زاج سفید در واقع همان بلورهای زاج است که آسیاب و خرد شده‌اند. پودر زاج از گذشته تا امروز با نام‌های گوناگونی شناخته شده است که در ادامه با برخی از آنها آشنا خواهیم شد.
- نام علمی: Alen, Aloman, Alon, Steoptria
- نام تجاری: سولفات آلومینیوم
- نام‌های دیگر: زاغ، زاک، زاج، آلوم
- زبان ترکی: زی سفید
- ارمنی: شیب سفید
- مشهدی: زمه سفید
- عربی: شب
- یونانی: خلل القیس
- هندی: پهتکری
- نام‌های محلی: زمه (مشهدی)، زی (ترکی)، زمج (افغانی)، شیب (ارمنی).
کاربرد زاج سفید
خب در این بخش از شیمی داکس قصد داریم به بررسی مهمترین کاربردهای زاج سفید بپردازیم.
1. تصفیه آب، فاضلاب و استخر
زاج سفید یکی از مهمترین مواد شیمیایی در فرآیند تصفیه آب است. این ماده به‌عنوان یک لخته‌ساز (Coagulant) عمل می‌کند و ذرات معلق، گل‌ولای، باکتری‌ها و مواد آلی موجود در آب را به هم متصل کرده و به‌صورت لخته‌های بزرگ ته‌نشین می‌سازد. به همین دلیل در تصفیه‌خانه‌های آب شهری، صنایع فاضلاب و همچنین برای شفاف‌سازی و ضدعفونی آب استخرها کاربرد گسترده دارد.
2. کشاورزی
در کشاورزی از زاج سفید برای بهبود خاک و تنظیم pH استفاده می‌شود. این ماده می‌تواند میزان اسیدیته خاک را کاهش داده و شرایط بهتری برای رشد برخی گیاهان فراهم کند. علاوه بر این، در بعضی موارد برای کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
3. صنایع (نساجی، کاغذسازی و دباغی)
زاج سفید از دیرباز در صنایع مختلف به‌کار گرفته شده است. در نساجی برای تثبیت رنگ‌ها روی الیاف، در کاغذسازی برای بهبود کیفیت و صافی کاغذ، و در صنعت دباغی برای آماده‌سازی پوست حیوانات استفاده می‌شود. همچنین در تولید برخی مواد شیمیایی دیگر هم نقش واسطه‌ای دارد.
4. زاج سفید در طب سنتی
همان طور که گفتیم، زاج سفید به دلیل خاصیت قابض، ضدعفونی‌کننده و ضدالتهابی که دارد از گذشته تا امروز در طب سنتی کاربردهای متنوعی داشته است. ما در ادامه به بررسی کاربردهای این ماده معدنی در طب سنتی می‌پردازیم.
1. بهداشت دهان و دندان
زاج سفید برای مراقبت از سلامت دهان و دندان بسیار رایج می‌باشد، چون خاصیت ضدعفونی‌کننده و قابض دارد.
- زاج سفید برای زخم‌های زبان و لثه: پودر زاج در طب سنتی به‌عنوان درمانی برای زخم‌های سفید رنگ (شانکر) روی زبان به‌کار می‌رود. البته بعد از استفاده، باید دهان با آب شسته شود تا از تحریک و سوزش جلوگیری شود.
- دهان‌شویه طبیعی: دهان‌شویه زاج با خاصیت ضدباکتری، از بوی بد دهان، زخم‌های دهانی و تجمع میکروب‌ها جلوگیری می‌کند. این روش در کنار مسواک زدن می‌تواند بهداشت دهان را کامل‌تر کند.
- پوسیدگی دندان: ترکیب پودر زاج با آب گاهی برای ماساژ لثه و کاهش خونریزی به‌کار می‌رود. همچنین گفته می‌شود به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند، هرچند استفاده طولانی‌مدت از محلول زاج توصیه نمی‌شود و بهتر است با دکتر دندانپزشک خودتون مشورت کنید. بد نیست این نکته را همبدانید کهذدر گذشته برای پیشگیری از پوسیدگی یا آرام کردن درد دندان از محلول زاج استفاده می‌کردند.
- زاج برای درمان لوزه: قدیمی ها گاهی مقدار کمی پودر زاج را با آب مخلوط می‌کردند بعد غرغره می‌کردند تا التهاب و درد گلو کاهش پیدا کند. البته استفاده طولانی‌مدت یا خودسرانه اکیداً توصیه نمی‌شود و بهتر است زیر نظر پزشک انجام شود.
2. زخم‌ها و خونریزی‌ها
یکی از شناخته‌شده‌ترین کاربردهای زاج، کمک به بهبود زخم و کاهش خونریزی است.
- زاج برای کاهش خونریزی بریدگی‌ها: زاج سفید به‌دلیل خاصیت قابض، خونریزی‌های سطحی ناشی از بریدگی را سریع متوقف می‌کند. البته اگر بریدگی عمیق باشد یا خونریزی ادامه پیدا کند، مراجعه به مراکز درمانی ضروری است.
- زاج برای اصلاح صورت: مردان در گذشته هنگام اصلاح از زاج برای جلوگیری از خونریزی خراش‌های ریز تیغ استفاده می‌کردند.
- خونریزی بینی: برای بند آوردن خون دماغ می‌توان از زاج سفید استفاده کرد. برای این کار فقط کافیست پنبه آغشته به آب سرد را کمی به پودر زاج آغشته کرده و روی بینی قرار دهید تا خونریزی کاهش یابد.
3. پوست و زیبایی
زاج سفید در طب سنتی و حتی در برخی محصولات بهداشتی امروزی برای زیبایی پوست کاربرد دارد.
- زاج برای رفع بوی عرق: زاج سفید با خاصیت ضدباکتریایی‌اش به‌عنوان یک دئودورانت طبیعی عمل می‌کند و بوی نامطبوع بدن را کاهش می‌دهد. فقط باید توجه داشت که استفاده روی پوست حساس یا تازه اصلاح‌شده توصیه نمی‌شود.
- زاج برای برطرف کردن چین و چروک پوست: زاج به دلیل خاصیت سفت‌کنندگی می‌تواند به کاهش چین‌وچروک‌های سطحی کمک کند. البته استفاده طولانی‌مدت ممکن است باعث خشکی پوست شود، بنابراین بهتر است گهگاهی و در کنار مراقبت‌های دیگر به‌کار رود.
- زاج برای درمان جوش و آکنه: به دلیل خاصیت ضدعفونی‌کننده در کاهش التهابات پوستی و جوش‌ها استفاده می‌شود.
- زاج برای پاشنه‌های ترک‌خورده: استعمال موضعی زاج در نرم کردن و بهبود ترک‌های پاشنه پا مؤثر است. معمولاً آن را پس از حرارت دادن و ترکیب با روغن‌هایی مثل نارگیل یا بادام روی پا می‌گذارند تا به مرور زمان پوست نرم‌تر و ترک‌ها التیام یابند.
4. عفونت‌ها و مشکلات قارچی
خاصیت ضدباکتری و ضدقارچی زاج سفید آن را به یک داروی سنتی برای مقابله با عفونت‌ها تبدیل کرده است.
- عفونت قارچی پا: زاج سفید به دلیل خاصیت ضدقارچی‌اش می‌تواند در درمان و پیشگیری از عفونت‌های قارچی پا، به‌ویژه بین انگشتان، مؤثر باشد. برای این منظور چند قاشق پودر زاج را در آب گرم حل کرده و پاها را حدود ۲۰ دقیقه در آن قرار می‌دهند.
- درمان شپش: در گذشته از محلول زاج برای کمک به رفع شپش سر استفاده می‌شده است. برای این کار مخلوط زاج با آب و چند قطره روغن درخت چای به‌عنوان یک درمان خانگی برای شپش سر استفاده می‌شود.
- استفاده از زاج برای بهبود عفونت واژن: زاج سفید در طب سنتی به دلیل خواص ضدباکتری و ضدقارچ برای کاهش عفونت‌های واژن و تسکین علائم آن به‌کار می‌رفته است. معمولاً مقدار کمی پودر زاج را در آب گرم حل کرده و به‌صورت محلول شستشو استفاده می‌کنند؛ البته این روش باید با احتیاط انجام شود و از مصرف مداوم یا بیش‌ازحد آن پرهیز گردد.
- زاج سفید و عفونت رحم: استفاده از زاج سفید می‌تواند به کاهش التهاب و عفونت در رحم کمک کند، اما روش مصرف باید با دقت انجام شود و معمولاً به‌صورت ترکیب با مواد طبیعی دیگر مانند عسل یا روغن زیتون توصیه می‌شود.
لطفاً توجه کنید که بیش از استفاده از زاج سفید با یک پزشک یا متخصص طب سنتی صحبت کنید تا از عوارض احتمالی جلوگیری کنید.
5. دردها و مشکلات عضلانی
زاج سفید در برخی نسخه‌های طب سنتی برای تسکین دردهای عضلانی از جمله گرفتگی عضلات نیز کاربرد داشته است. استفاده از آن به این صورت بوده که آن را با موادی مثل زردچوبه به‌صورت سنتی برای کاهش اسپاسم و گرفتگی عضلات استفاده می‌شود، ترکیب می‌کردند و این ترکیب با بهبود گردش خون می‌تواند تا حدی از درد عضلانی را کم کند.
زاج سفید در اسپند
از گذشته، مردم بر این باور بودند که اسپند موجب خوش یمنی و دفع چشم زخم می‌شود و اگر داخل آن را نگاه کنید، معمولاً قطعات سفید و بلوری شکلی دیده می‌شود که همان زاج سفید هستند؛ در گذشته اجداد ما معتقد بودند که با حرارت دادن زاج می‌تواند بلا و خطرات چشم زخم را از بین ببرد.
اگر بخواهیم یک نگاه علمی‌تری داشته باشیم، احتمالاً دلیل اصلی استفاده از زاج در اسپند، دورکردن حشرات و پاکسازی هوای اطراف ما بوده است.
ماسک زاج سفید و گلاب
ماسک زاج سفید و گلاب یک روش طبیعی برای مراقبت از پوست است که با خاصیت ضدالتهابی زاج سفید و اثر آرام‌بخش گلاب، به کاهش جوش، روشن شدن پوست و جمع شدن منافذ باز کمک می‌کند و پوست را شاداب و نرم می‌کند. برای تهیه ماسک زاج سفید فقط کافیه:
- 1 قاشق چای خوری پودر زاج سفید را با 2 قاشق چایخوری گلاب بخوبی مخلوط کنید تا خمیری یکدست داشته باشید سپس خمیر را به‌طور یکنواخت روی صورت تمیز بمالید، از مالیدن آن به نواحی حساس مثل دور چشم ها پرهیز کنید.
- ماسک را به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی پوست نگه دارید و سپس با آب ولرم بشویید و پوست را با حوله نرم خشک کنید.
هفته‌ای ۱ تا ۲ بار استفاده توصیه می‌شود تا نتیجه مطلوب حاصل شود و توجه کنید که استفاده بیش از حد باعث خشکی پوست شما می‌شود.
توجه داشته باشید که حتماً قبل از استفاده از زاج روی پوست، روی قسمت کوچکی تست کنید تا به آن حساسیتی نداشته باشید.
صابون زاج سفید
صابون زاج سفید محصولی طبیعی است که ترکیبی از خواص ضدالتهابی، ضدقارچ و ضدجوش ارائه می‌دهد و برای مراقبت کامل از پوست مناسب است. این صابون به روشن شدن پوست، کاهش کک‌ومک، لک‌های حاملگی و تیرگی‌های ناشی از آفتاب، کشاله ران و زیر بغل کمک می‌کند، همچنین باعث بازسازی پوست آسیب‌دیده، نرم‌کنندگی و آبرسانی می‌شود.
صابون زاج سفید با اثر آرام‌بخش پس از اصلاح یا برداشتن موهای زائد، سفت‌کننده پوست و کاهش چین و چروک است و به درمان جای جوش و کنترل آکنه نیز کمک می‌کند. علاوه بر این، برای کاهش تیرگی، کبودی و پف دور چشم نیز مفید است، اما باید از تماس مستقیم با چشم جلوگیری شود، زیرا خاصیت سوزش شدیدی دارد.
سوالات متداول (FAQ)
آیا زاج به بارداری کمک می‌کند؟
رفع تیرگی زیر بغل با زاج سفید ممکن است؟
