گوارگام چیست و چه کاربردی دارد؟
گوارگام چیست؟
صمغ گوآر یا گوآر گام(guar gum) که بعضیها اونو با نام گواران هم میشناسند، در واقع یک صمغ طبیعی و گیاهیه که از دانههای گیاه گوآر بهدست میاد و بهخاطر خاصیت بالای غلیظکنندگی و پایدارکنندگی، کاربرد گستردهای توی صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و حتی صنایع شیمیایی دارد؛ این ماده معمولاً بهصورت پودر سفید یا مایل به کرم عرضه میشه و به راحتی در آب حل میشه و با مقدار کم هم میتونه ویسکوزیته فرمولاسیون رو بهطور قابلتوجهی افزایش دهد.
گوارگام، بسته به شرایط دماییِ مختلف، مدتزمان خیس خوردن، پیاچهای متفاوت، سرعت پخشسازی پودر در حلّال، غلظت کاربردی و مش ذرات گوار میزان رطوبتپذیری مادهٔ فوق در حلّالهای گوناگون غلظتهای متفاوتی را ایجاد میکند.
جالبه بدانید که برخلاف بعضی تغلیظکنندهها مثل نشاستههای اصلاحشده، گوارگام این قابلیت رو داره که در محصولات غذایی با برچسب ارگانیک و کاملاً طبیعی مورد استفاده قرار گیرد.
مشخصات و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی گوارگام
باید بدانید این ماده از نظر ساختاری یک گالاکتومانان محسوب میشود و بهعنوان یک فیبر غذایی محلول شناخته میشود که عمدتاً در کشورهای هند، پاکستان و تا حدی ایالات متحده آمریکا تولید میگردد و جالبه بدانید که گوارگام بدلیل منشأ کاملاً طبیعی و ویژگیهای عملکردی خاص، یکی از پرکاربردترین صمغ های استخراجی از دانههای گیاهی بهشمار میرود.
از نظر ویژگیهای فنی، گوارگام توانایی بسیار بالایی در جذب و نگهداری آب دارد و حتی در آب سرد هم میتواند بهسرعت ویسکوزیته را بهطور قابل توجهی افزایش دهد؛ بهطوریکه در تماس با آب تا حدود ۱۰ تا ۲۰ برابر متورم میشود. همین خاصیت باعث شده در تثبیت و غلیظسازی محصولاتی مثل سوپها، سسها، نوشیدنیها و بهویژه لبنیات منجمد کاربرد گستردهای داشته باشد، چون به حفظ بافت محصول در برابر ذوب و انجماد مجدد کمک میکند. علاوه بر این، گیاه گوآر از نظر کشاورزی هم ارزشمند است؛ چون در شرایط خشکسالی رشد میکند و با بازگرداندن نیتروژن به خاک، به بهبود کیفیت زمین و افزایش بازده محصولات بعدی کمک میکند.
| مشخصه | توضیحات |
|---|---|
| نام ماده شیمیایی | گوارگام |
| نامهای دیگر | صمغ گوار، گواران، گاما |
| نام لاتین | Guar Gum , Guaran |
| منشأ | گیاهی (دانههای گیاه گوآر) |
| فرمول شیمیایی | پلیساکارید (گالاکتومانان) |
| شکل ظاهری | پودر سفید تا کرم رنگ |
| بو | تقریباً بدون بو |
| طعم | خنثی |
| حلالیت | محلول در آب سرد و گرم |
| pH محلول 1٪ | حدود 5.5 تا 7.0 |
| کاربرد اصلی | غلیظکننده، پایدارکننده، امولسیونکننده |
| صنایع مصرفکننده | غذایی، دارویی، آرایشی، نفت و گاز، شیمیایی |
انواع گوار و کاربرد آن
در ادامه به معرفی گریدها و انواع مختلف گوار میپردازیم و کاربردهای هر کدام را بررسی می کنیم.
گوارگام خوراکی
این نوع گوارگام خلوص بالایی دارد و برای استفاده در صنایع غذایی تولید میشود. از آن بهعنوان غلیظکننده، پایدارکننده و بهبوددهنده بافت در محصولاتی مثل بستنی، لبنیات منجمد، سسها، سوپها، نوشیدنیها، نان و محصولات بدون گلوتن استفاده میشود. گوارگام خوراکی کمک میکند بافت محصول یکنواخت بماند و از آباندازی جلوگیری شود.
گوارگام در بستنی
گوارگام در بستنی بهعنوان یک پایدارکننده و غلیظکننده طبیعی استفاده میشود و نقش مهمی در بهبود بافت محصول دارد؛ این ماده با جذب آب، از تشکیل کریستالهای یخ درشت جلوگیری میکند، باعث نرمی و کشسانی بهتر بستنی میشود و کمک میکند بستنی در برابر ذوب شدن و انجماد مجدد، بافت یکنواخت و مطلوب خودش را حفظ کند.
گوارگام در سس
گوارگام در سس ها بهعنوان یک غلیظ کننده مؤثر و سریعالاثر استفاده میشود و کمک میکند سس بافت یکنواخت و پایدار داشته باشد؛ این ماده از جدا شدن آب و فازهای مختلف جلوگیری میکند، قوام سس را حتی در دماهای مختلف حفظ میکند و بدون اینکه طعم محصول تغییر کند، حس دهانی بهتری به سس میدهد.
چه مقدار گوارگام در مواد غذایی استفاده می شود؟
اگر برای شما هم الان این سوال پیش آمده که در مواد غذایی که می خورید چه مقدار گوارگام وجود دارد، بد نیست یه نگاهی به این جدول بندازید.
| نوع غذا | مقدار گوارگام |
|---|---|
| کوکیها | ¼ تا ½ قاشق چایخوری در هر فنجان آرد |
| کیک و پنکیک | ¾ قاشق چایخوری در هر فنجان آرد |
| مافین | ۱ قاشق چایخوری در هر فنجان آرد |
| نان | ۱ و نیم تا ۲ قاشق چایخوری در هر فنجان آرد |
| خمیر پیتزا | ۱ قاشق غذاخوری در هر فنجان آرد |
| غذاهای داغ (خورش، پودینگ گرم شده) | ۱ تا ۳ قاشق چایخوری در هر لیتر مایع |
| غذاهای سرد (سس سالاد، بستنی، پودینگ) | ۱ تا ۲ قاشق چایخوری در هر لیتر مایع |
گوارگام دارویی
گوارگام دارویی(Pharmaceutical Grade) با کنترل کیفی سختگیرانهتری تولید میشود و بهعنوان یک فیبر محلول طبیعی در فرمولاسیون داروها و مکملها کاربرد دارد. از این نوع برای تنظیم آزادسازی دارو، بهبود قوام شربتها و همچنین در محصولات ملین و مکملهای فیبری استفاده میشود.
آیا این ماده می تواند الکل (متانول) را نیز غلیظ نماید؟
گوارگام در درجه اول یک پلیساکارید محلول در آب است و خاصیت غلیظکنندگی آن عمدتاً در محیطهای آبی کاربرد دارد. این ماده در الکلهای تکعاملی مثل متانول، اتانول یا ایزوپروپانول بهخوبی حل نمیشود و معمولاً ویسکوزیته قابل توجهی ایجاد نمیکند. بنابراین، گوارگام برای غلیظ کردن متانول یا سایر حلالهای آلی معمولاً مناسب نیست و باید از پلیمرها یا غلیظکنندههای خاص مقاوم به حلالهای آلی استفاده کرد.
گوارگام صنعتی
گوارگام صنعتی (Industrial Grade) بیشتر در صنایع غیرخوراکی استفاده میشود و خلوص آن نسبت به نوع خوراکی پایینتر است. کاربرد اصلی آن در صنایع کاغذسازی، نساجی، رنگ، چسب و مواد شوینده است، جایی که افزایش ویسکوزیته و پایداری محلول اهمیت دارد.
گوارگام برای پوست
گوارگام در محصولات مراقبت از پوست کاربردهای متعددی دارد. این ماده میتواند کف صابونها را افزایش دهد و در محصولات اصلاح به کاهش اصطکاک تیغ کمک کرده، باعث استفاده راحتتر و تجربهای نرمتر برای پوست شود. علاوه بر این، گوارگام میتواند به افزایش ماندگاری و پایداری محصولات آرایشی و بهداشتی نیز کمک کند.
گوارگام اصلاحشده
گوارگام اصلاحشده (Modified Guar Gum) بهصورت شیمیایی یا آنزیمی تغییر داده میشود تا عملکرد بهتری در شرایط خاص داشته باشد. این نوع در صنایعی استفاده میشود که پایداری در دما، pH یا شوری بالا اهمیت دارد؛ مثل صنایع نفت و گاز (سیالات حفاری و شکست هیدرولیکی) و برخی فرمولاسیونهای صنعتی خاص.
آیا این ماده در اسید هم سبب تغلیظ سازی می شود؟
گوارگام در اسیدها هم میتواند غلیظکنندگی داشته باشد، اما مقدار و اثربخشی آن به نوع و غلظت اسید و pH محلول بستگی دارد. در pHهای پایین (اسیدهای قوی)، زنجیرههای پلیساکاریدی ممکن است تا حدی تجزیه شوند و ویسکوزیته کاهش یابد، اما در اسیدهای ضعیف یا رقیق معمولاً گوارگام هنوز میتواند محلول غلیظ و پایدار تشکیل دهد.
در ضمن دانستن این نکته خالی از لطف نیست که برای استفاده در محیطهای اسیدی، گوارگام اصلاحشده مناسب تر است، چون نسبت به pH پایین و اسیدهای ضعیف یا قوی پایداری ویسکوزیته بهتری دارد.
گوارگام هیدرولیزشده
در این نوع، زنجیرههای مولکولی گوارگام کوتاهتر شدهاند تا حلالیت و عملکرد آن بهبود پیدا کند. گوارگام هیدرولیزشده بیشتر در محصولات آرایشی و بهداشتی مثل شامپو، نرمکننده مو و کرمها استفاده میشود، چون بدون ایجاد حس سنگینی، قوام مناسب و حس لطیفتری به محصول میدهد.
گوارگام چطور تولید می شود؟
همان طور که گفتیم، گوارگام از دانههای گیاه گوآر استخراج میشود. برای این منظور ابتدا دانهها خیس داده میشوند تا لایههای خارجی نرم شوند، سپس لایه داخلی حاوی صمغ جدا شده و بهصورت پودر ریز آسیاب میشود. این پودر سفید تا کرمرنگ، همان گوارگام است.
فرایند تولید نسبتاً ساده است اما نیاز به دقت دارد تا کیفیت و ویسکوزیته صمغ حفظ شود.
گوراگام چه حلال هایی را میتواند تغلیظ کند و چه حلال هایی را نمی تواند؟
این سوال پر تکرارترین سوالی است که همیشه از من می پرسند، دو مورد البته بالاتر جواب دادم که بد نیست در ادامه نگاهی به جدول پایین هم بندازید، شاید سوال شما هم بود.
| حلال | قابلیت غلیظسازی با گوارگام |
|---|---|
| آب (سرد و گرم) | بله – ویسکوزیته بالا و سریع |
| الکلها (متانول، اتانول، ایزوپروپانول) | خیر – حل نمیشود و غلیظ نمیکند |
| اسیدهای رقیق | بله – غلظت مناسب، پایدار |
| اسیدهای قوی | محدود – ممکن است ویسکوزیته کاهش یابد |
| محلولهای قلیایی ضعیف | بله – عملکرد قابل قبول |
| محلولهای قلیایی قوی | محدود – احتمال تجزیه و کاهش ویسکوزیته |
خطرات و عوارض گوارگام
گوارگام بهطور کلی برای بیشتر افراد ایمن است، بهخصوص در مصرف خوراکی با مقدار مناسب. با این حال، برخی خطرات و عوارض جانبی احتمالی وجود دارد:
- مشکلات گوارشی: مصرف بیش از حد گوارگام ممکن است باعث نفخ، گاز معده، دلپیچه یا اسهال شود، زیرا این ماده یک فیبر محلول است و در روده تخمیر میشود.
- واکنشهای آلرژیک: در برخی افراد حساس، تماس یا مصرف گوارگام میتواند باعث خارش، التهاب یا واکنشهای آلرژیک شود، هرچند این موارد نادر هستند.
- تداخل با داروها: گوارگام میتواند جذب برخی داروها را کاهش دهد؛ بهخصوص داروهای خوراکی که جذب سریع آنها مهم است. بهتر است داروها و گوارگام حداقل ۱–۲ ساعت فاصله داشته باشند.
- مشکلات تنفسی: استنشاق پودر خشک گوارگام میتواند باعث تحریک بینی، گلو یا ریه ها شود. در محیط صنعتی یا هنگام بسته بندی، استفاده از ماسک توصیه میشود.
فرق گوارگام با زانتان گام در چیست؟
زانتان گام و گوارگام هر دو از دسته پلیساکاریدها و صمغهای طبیعی هستند، اما از نظر منشأ و خواص تفاوتهای قابل توجهی دارند. گوارگام از دانههای گیاه گوآر استخراج میشود و عمدتاً در آب محلول است و توانایی بسیار بالایی در جذب آب و افزایش ویسکوزیته دارد. این ماده بیشتر در صنایع غذایی، دارویی و صنعتی بهعنوان غلیظکننده و پایدارکننده استفاده میشود و عملکرد آن در محیطهای اسیدی و قلیایی ضعیف یا متوسط قابل قبول است.
از طرف دیگر، زانتان گام توسط تخمیر باکتریایی تولید میشود و دارای پایداری بالاتر در برابر تغییرات pH، دما و شوری است. این ویژگی باعث میشود زانتان گام در محصولات آرایشی، دارویی و برخی فرمولاسیونهای صنعتی که نیاز به پایداری طولانیمدت دارند، کاربرد بیشتری داشته باشد. به طور خلاصه، گوارگام برای افزایش سریع ویسکوزیته در محیطهای آبی مناسب است، در حالی که زانتان گام برای پایداری و یکنواختی طولانیمدت ترجیح داده میشود.
صمغ گوار از کجا بخریم؟
صمغ گوار رو میتوانید تو عطاریها، داروخانهها و دیجیکالا بهصورت بسته بندی خرد تهیه کنید، و همچنین از فروشندههای مواد شیمیایی بهصورت عمده هم میشه خریداری کرد.
سوالات متداول (FAQ)
خواص گوارگام چیست؟
آیا زانتان گام همان گوارگام است؟
استفاده از زانتان گام در محصولات آرایشی بهتر است یا گوارگام؟
