msds چیست؟

MSDS چیست؟

برگه اطلاعات ایمنی مواد یا دیتا شیت(data sheet) به نوعی دفترچه راهنمای یک ماده شیمیایی محسوب می شود که در انگلیسی به صورت اختصار به آن  MSDS می گویند. در واقع msds اطلاعاتی در مورد ماهیت ماده، مواردی که باید در نگه داری و جابه جایی رعایت کرد و همچنین خطرات بالقوه ماده و راه های کنترل آن در اختیار ما می گذارد.

msds حاوی چه اطلاعاتی است؟

خب بیایید بررسی کنیم که دیتا شیت یا msds استاندارد دقیقا شامل چه اطلاعاتی است.

1. اطلاعات کلی محصول
2. شناسایی خطرات
3. اجزای خطرناک و ترکیب محصول
4. اطلاعات مربوط به خطرات آتش سوزی، انفجار و نحوه اطفای حریق آن
5. روش حمل و انبار کردن
6. اطلاعات ضروری و حفاظتی هنگام کار با ماده شیمیایی
7. خواص فیزیکی و شیمیایی
8. پایداری و واکنش پذیری
9. اطلاعات سم شناسی
10. اطلاعات قانونی ماده شیمیایی
11. اطلاعات مربوط به حمل و نقل
12. اطلاعات زیست محیطی
13. ملاحظات
14. کمک های اولیه

بیایید که در ادامه این 14 مورد با هم  بررسی کنیم.

1. اطلاعات کلی محصول (identification)

این بخش یکی از مهم‌ترین قسمت‌های این سند است. برخلاف تصور بسیاری از افراد که فکر می‌کنند برگه دیتا شیت فقط شامل همین بخش است، این قسمت صرفاً معرفی اولیه ماده شیمیایی را در بر می‌گیرد. در این بخش معمولاً اطلاعاتی مانند نام تجاری و شیمیایی محصول، نام و نشانی تولیدکننده یا تأمین‌کننده، کد یا شماره شناسایی محصول، فرمول شیمیایی، موارد استفاده توصیه شده و محدودیت‌های کاربرد درج می‌شود.

هدف از این بخش، شناسایی دقیق ماده و اطمینان از اینکه کاربران بدانند دقیقاً با چه ترکیب شیمیایی سروکار دارند، است.

2. شناسایی خطرات (Hazards Identification)

این بخش به معرفی و توضیح خطراتی می‌پردازد که هنگام کار یا تماس با ماده شیمیایی ممکن است افراد را تهدید کند. این خطرات می‌تواند شامل سمیت، خورندگی، سوزانندگی، التهاب‌زایی و حتی خطرات انفجار یا اشتعال باشد. در این قسمت، نوع خطر، میزان شدت آن و مسیرهای احتمالی تماس (پوستی، تنفسی یا گوارشی) مشخص می‌شود تا کاربر بداند در چه شرایطی ماده می‌تواند برای سلامت انسان یا محیط زیست خطرناک باشد و چه اقدامات احتیاطی باید رعایت شود.

3. اجزای خطرناک وترکیب محصول (composition and ingredient information)

در بخش اجزای خطرناک و ترکیب محصول، ترکیبات شیمیایی تشکیل‌دهنده ماده به صورت دقیق معرفی می‌شوند. اگر در میان این ترکیبات، مواد خطرناک یا سمی وجود داشته باشد، در این قسمت نوع ماده، درصد ترکیب، شماره CAS، غلظت، و سطح خطر هر جزء به‌صورت شفاف ذکر می‌شود.

4. اطلاعات مربوط به خطرات آتش سوزی، انفجار و نحوه اطفای حریق آن (firefighting measures)

در این قسمت، مواردی مانند نقطه اشتعال، دمای خودسوزی، نوع مواد خاموش‌کننده مناسب (فوم، پودر خشک یا دی‌اکسیدکربن)، گازهای سمی حاصل از سوختن ماده و نکات ایمنی برای نیروهای آتش‌نشانی درج می‌شود.

5. روش حمل و انبار کردن (handling and storage)

در این بخش توضیح داده می‌شود که هر ماده باید در چه دمایی، رطوبتی و شرایط تهویه‌ای نگهداری شود و با چه موادی نباید در تماس باشد. زیرا بعضی مواد در صورت قرار گرفتن کنار هم ممکن است واکنش شیمیایی خطرناکی ایجاد کنند. برای مثال، اگر اسید نیتریک در کنار استون یا الکل‌ها قرار گیرد، واکنش شدیدی رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به انفجار یا آتش‌سوزی شود.

رعایت دستورالعمل‌های این بخش برای جلوگیری از بروز حوادث و حفظ ایمنی محیط کار بسیار ضروری است.

6. اطلاعات ضروری و حفاظتی هنگام کار با ماده شیمیایی(exposure controls)

همان طور که از اسمش پیداست، به مواردی اشاره دارد که هنگام کار و تماس با ماده شیمیایی با آن مواجه میشویم.

• کنترل های بهداشتی
• کنترل های فردی
• کنترل های زیست محیطی

منظور از کنترل فردی همان استفاده از لوازم حفاظت فردی مثل دستکش و ماسک می باشد.

7. خواص فیزیکی و شیمیایی (physical and chemical properties)

این بخش در برگه MSDS یکی از مهم‌ترین بخش‌هاست و میشه گفت که بعد از بخش اطلاعات کلی محصول مهم‌ترین بخش برای فروشنده کالا می‌باشد. بررسی خواص مواد شیمیایی در این قسمت همان طور که از اسمش پیداست، به دو دسته خواص فیزیکی و خواص شیمیایی تقسیم می‌شود.

خواص فیزیکی

در این بخش ویژگی‌هایی بررسی می‌شوند که بدون تغییر ماهیت شیمیایی ماده قابل مشاهده یا اندازه‌گیری هستند. مواردی مانند شکل ظاهری، رنگ، بو، مقدار pH، حالت فیزیکی (جامد، مایع یا گاز) و همچنین چگالی و میزان تبخیر از جمله مشخصات فیزیکی‌اند که برای تشخیص و کنترل کیفیت محصول اهمیت زیادی دارند. این اطلاعات به کاربر کمک می‌کند تا بداند ماده موردنظر در چه شرایطی پایدار است و چگونه باید با آن کار کند.

فکر نمی کنم کسی باشه که این اصطلاحات نشناسه ولی باز برای اینکه خیالم راحت باشه، چندتا از ویژگی هایی فیزیکی را در اینجا با هم بررسی می کنیم.

1. ph: عددی است که میزان اسیدی یا بازی بودن یک ماده را نشان می‌دهد. هرچه عدد pH کمتر باشد، ماده اسیدی‌تر است و هرچه بیشتر باشد، خاصیت بازی دارد.
2. چگالی: نسبت جرم ماده به حجم آن است و نشان می‌دهد یک ماده چقدر سنگین یا سبک است. مثلاً چگالی آب از روغن بیشتر است، به همین دلیل روغن روی آب می‌ماند.
3. میزان تبخیر: سرعتی است که یک مایع به بخار تبدیل می‌شود. هرچه میزان تبخیر بالاتر باشد، ماده سریع‌تر در هوا پخش می‌شود.

خواص شیمیایی

خواص شیمیایی به ویژگی‌هایی گفته می‌شود که در اثر واکنش‌های شیمیایی ظاهر می‌شوند. در این قسمت، اطلاعاتی مانند نقطه جوش و ذوب، دمای احتراق، فشار بخار، حلالیت، پایداری شیمیایی، واکنش‌پذیری و خواص انفجاری ماده ارائه می‌شود. دانستن این ویژگی‌ها برای پیش‌بینی رفتار ماده در شرایط مختلف — مثلاً هنگام حرارت، تماس با هوا یا مواد دیگر — ضروری است و نقش مهمی در ایمنی حمل، نگهداری و استفاده صنعتی از ماده دارد.

خب بیایید تا ویژگی های شیمیایی مواد هم آشنا بشویم.

1. فشار بخار: فشاری است که بخار حاصل از یک مایع در دمای مشخص ایجاد می‌کند. مایعاتی با فشار بخار بالا، فرارتر هستند و سریع‌تر تبخیر می‌شوند.
2. نقطه انفجار: دمایی است که در آن بخارهای یک ماده می‌توانند در تماس با جرقه یا شعله، منفجر شوند. این عدد برای تعیین خطر اشتعال اهمیت دارد.
3. پایداری شیمیایی: نشان می‌دهد که یک ماده تا چه حد در برابر واکنش با سایر مواد یا در شرایط محیطی (مانند گرما و نور) پایدار باقی می‌ماند و دچار تغییر یا واکنش ناگهانی نمی‌شود.

8. پایداری و واکنش پذیری (stability and reactivity information)

ناپایداری شیمیایی محصول زمانی رخ می‌دهد که ماده در شرایط خاصی مانند گرما، نور، رطوبت یا تماس با مواد ناسازگار، از حالت پایدار خود خارج شود و وارد واکنش شیمیایی گردد. در بخش پایداری و واکنش‌پذیری در برگه MSDS، اطلاعاتی در مورد شرایطی که ممکن است باعث بروز چنین واکنش‌هایی شود، ارائه می‌شود تا از وقوع حوادث احتمالی جلوگیری شود.

انواع واکنش شیمیایی

یکی از انواع واکنش‌های شیمیایی، واکنش گرمازا است که در آن انرژی به شکل گرما آزاد می‌شود؛ مانند زمانی که اسید با باز ترکیب می‌شود. در مقابل، واکنش گرماگیر انرژی را از محیط جذب می‌کند، مثل زمانی که برخی نمک‌ها در آب حل می‌شوند و دمای محلول پایین می‌آید. شناخت نوع واکنش ماده برای کنترل شرایط نگهداری و جلوگیری از افزایش یا کاهش ناگهانی دما بسیار اهمیت دارد.

خطرات تجزیه محصول

در پایان، باید به خطرات تجزیه محصول نیز توجه کرد. برخی مواد در اثر حرارت، فشار یا تماس با مواد دیگر، تجزیه شیمیایی می‌شوند و گازهای سمی یا قابل اشتعال آزاد می‌کنند. به‌عنوان مثال، ترکیبات کلردار ممکن است در اثر حرارت، گاز کلر سمی تولید کنند. به همین دلیل، اطلاع از شرایطی که موجب تجزیه ماده می‌شود، برای حفظ ایمنی محیط کار و جلوگیری از خطرات جدی ضروری است. بد نیست بدانید که انواع خطرات تجزیه محصول عبارت است از:

1. خطرات شیمیایی
2. خطرات حریق
3. خطرات پرتوزایی

9. اطلاعات سم شناسی (toxicological information)

این بخش به بررسی میزان و نوع اثرات زیان‌آور ماده بر سلامت انسان می‌پردازد. بررسی از بعد میزان و شدت سمی بودن ماده از دو جنبه بررسی می‌شود:

1. سمیت حاد (Acute Toxicity): زمانی است که اثرات زیان‌آور در مدت کوتاهی پس از تماس یا مصرف مقدار زیادی از ماده ظاهر می‌شود؛ مانند مسمومیت ناگهانی.
2. سمیت مزمن (Chronic Toxicity): زمانی است که تماس طولانی‌مدت با مقادیر کم ماده باعث بروز آسیب‌های تدریجی مانند مشکلات کبدی یا تنفسی می‌شود.

همچنین از نظر اثرات سم هم معمولاً شاخص‌هایی مثل LD₅₀ و LC₅₀ ذکر می‌شود.

• LD₅₀ (Lethal Dose 50%) مقدار ماده‌ای است که باعث مرگ ۵۰٪ از حیوانات آزمایش‌شده در اثر بلع یا تماس پوستی می‌شود.
• LC₅₀ (Lethal Concentration 50%) غلظتی از بخار یا گاز است که موجب مرگ ۵۰٪ از نمونه‌های آزمایشی در اثر استنشاق می‌گردد.

در اصل LD به درصد دوز کشنده و LC به درصد غلظت کشنده بودن ماده اشاره دارد.

10. اطلاعات قانونی ماده شیمیایی

این قسمت به مواردی مانند پیشنهاداتی برای یرخورد ایمن با ماده شیمیایی و ارائه محدودیت های استفاده و کاربرد ماده مثل محدودیت زیست محیطی و محدودیت فردی اشاره میکند.

11. اطلاعات مربوط به حمل و نقل (transportation information)

در این قسمت، دستورالعمل‌ها و استانداردهای مربوط به حمل و بسته‌بندی مواد شیمیایی ارائه می‌شود تا از خطرات ناشی از نشت، شکستگی یا واکنش‌های ناخواسته در طول جابجایی جلوگیری شود. این اطلاعات شامل نوع بسته‌بندی مناسب، محدودیت‌های حمل و نقل، شرایط نگهداری در حین حمل، برچسب‌های هشدار و طبقه‌بندی خطر است.

انواع روش های حمل مواد شیمیایی در msds

1. جاده ای: شامل حمل با تریلی، کامیون، وانت، اتومبیل شخصی
2. هوایی: شامل حمل با هواپیما، بالن و…
3. دریایی: شامل حمل با کشتی، قایق و…
4. ریلی: شامل حمل با قطار و…

12. اطلاعات زیست محیطی (echological information)

در این بخش اثراتی که ممکن است بر طبیعت و محیط زیست داشته باشد تفکیک می‌شود و مشخص می‌گردد که ماده در صورت ورود به خاک، آب یا هوا چه خطراتی ایجاد می‌کند. اطلاعاتی مانند سمیت برای آبزیان، قابلیت تجزیه، تجمع زیستی و اثرات طولانی‌مدت بر اکوسیستم در این قسمت ارائه می‌شود تا کاربران بدانند چگونه از ورود ماده به محیط جلوگیری کنند و آلودگی را کنترل نمایند.

همچنین، این بخش می‌تواند به اصول شیمی سبز اشاره داشته باشد، یعنی استفاده از مواد و فرآیندهایی که کمترین اثر منفی را بر محیط زیست دارند. رعایت این اصول شامل کاهش تولید مواد سمی، استفاده از حلال‌های ایمن و بهینه‌سازی واکنش‌ها است تا سلامت انسان و طبیعت حفظ شود.

این متن بزودی آپدیت می شود