آلفرد نوبل؛ مردی که از دینامیت تا صلح جهانی را رقم زد!

تصور کنید نام شما در سراسر جهان با دو مفهوم کاملاً متضاد گره بخورد؛ یکی ویرانی و دیگری صلح! این دقیقاً داستان زندگی آلفرد برنهارد نوبل است. او که با اختراع دینامیت به شهرت رسید، بعدها تصمیم گرفت میراث خود را به شکلی متفاوت رقم بزند؛ چیزی که امروزه با نام جایزه نوبل می‌شناسیم. این جایزه یکی از معتبرترین افتخارات علمی، ادبی و بشردوستانه در جهان است و نام نوبل را برای همیشه در تاریخ ماندگار کرده است.

اما چه چیزی باعث شد مردی که ابزار تخریب را اختراع کرد، به فکر ترویج علم و صلح بیفتد؟ در این مطلب از شیمی داکس قصد داریم نگاهی به زندگی آلفرد نوبل داشته باشیم، از اختراعاتش بگوییم و در نهایت بفهمیم چرا و چگونه تصمیم گرفت میراثی متفاوت از خود بر جای بگذارد.

زندگی نامه

خب بیایید با هم نگاهی به سیر زندگی آلفرد نوبل بیاندازیم.

تولد و دوران کودکی؛ از استکهلم تا روسیه

آلفرد نوبل(Alfred Bernhard Nobel) در 21 اکتبر 1833 در استکهلم، سوئد متولد شد. او چهارمین فرزند خانواده بود و پدرش، ایمانوئل نوبل، مهندسی خلاق و کارآفرین بود که در صنعت ساخت و ساز و تولید سلاح فعالیت داشت. به دلیل مشکلات اقتصادی، خانواده نوبل به روسیه مهاجرت کردند و پدرش در آنجا کارخانه‌ای برای تولید مین‌های دریایی راه‌اندازی کرد. همین موضوع باعث شد که آلفرد از همان کودکی با دنیای علم و فناوری آشنا شود.

او تحصیلات خود را به‌صورت خصوصی ادامه داد و استعداد بی‌نظیری در شیمی، فیزیک و زبان داشت. جالب است بدانید که نوبل به پنج زبان (سوئدی، روسی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی) مسلط بود! در نوجوانی برای تکمیل تحصیلات خود به پاریس و سپس آمریکا رفت و در آنجا با دانشمندان بزرگی مانند آسکانیو سوبررو، مخترع نیتروگلیسیرین، آشنا شد؛ ماده‌ای که بعدها الهام‌بخش اختراع معروفش شد.

فعالیت‌ها و اختراعات؛ دینامیت و انقلاب در صنعت

پس از بازگشت به سوئد، نوبل تصمیم گرفت روی مواد منفجره و افزایش ایمنی آنها کار کند. نیتروگلیسیرین، که یک ماده بسیار قدرتمند اما خطرناک بود، توجه او را به خود جلب کرد. او سعی کرد راهی برای کنترل این ماده ناپایدار پیدا کند و پس از آزمایش‌های متعدد، در سال 1867 موفق به اختراع دینامیت شد. این اختراع انقلابی، استفاده از مواد منفجره را در صنعت معدن، ساخت راه‌آهن و تونل‌سازی متحول کرد.

با ثبت 355 اختراع در طول زندگی خود، نوبل ثروت هنگفتی به دست آورد و کارخانه‌هایی در بیش از 90 کشور تأسیس کرد. اما استفاده نظامی از دینامیت باعث شد که او به تأثیر مخرب اختراعش بر جنگ‌ها و درگیری‌های بشری پی ببرد.

شخصیت و دیدگاه‌ها؛ دانشمندی با دغدغه صلح

آلفرد نوبل فردی درون‌گرا، علاقه‌مند به مطالعه و عاشق ادبیات بود. او در کنار فعالیت‌های علمی‌اش، به فلسفه و شعر نیز علاقه داشت و حتی نمایشنامه‌ای به نام نمسیس نوشت.

اما یکی از نقاط عطف زندگی او، خواندن آگهی ترحیم اشتباهی خودش بود! پس از مرگ برادرش، یک روزنامه فرانسوی به اشتباه مرگ آلفرد را گزارش کرد و تیتر زد: تاجر مرگ درگذشت. این موضوع ضربه روحی شدیدی به او وارد کرد و باعث شد به این فکر بیفتد که چگونه در تاریخ از او یاد خواهند کرد.

همین اتفاق بود که او را به سمت تأسیس جایزه نوبل سوق داد؛ جایزه‌ای که امروزه از معتبرترین افتخارات علمی، ادبی و بشردوستانه در جهان محسوب می‌شود.

اختراعات نوبل

آلفرد نوبل بیش از 355 اختراع ثبت کرده است که در ادامه این مطلب، 6 تا از مهمترین اختراعات آلفرد نوبل را به شما عزیزان معرفی می‌کنیم.

1. نیتروگلیسیرین و دینامیت (1867)

نیتروگلیسیرین یک ماده منفجره قوی بود که توسط شیمیدان ایتالیایی، آسکانیو سوبررو، کشف شد، اما استفاده از آن به دلیل ناپایداری و خطر بالای انفجار ناگهانی دشوار بود. نوبل با ترکیب نیتروگلیسیرین با کیزلگور (نوعی خاک رس)، ماده‌ای پایدار و ایمن‌تر را تولید کرد که نام آن را دینامیت گذاشت. این اختراع به سرعت در معدن‌کاری، راه‌سازی، تونل‌سازی و حتی جنگ‌ها مورد استفاده قرار گرفت و باعث شد نوبل ثروت عظیمی به دست آورد.

2. ژلاتین انفجاری (1875)

پس از دینامیت، نوبل ماده‌ای جدید به نام ژلاتین انفجاری را اختراع کرد که از ترکیب نیتروگلیسیرین با نیتروسلولز به دست می‌آمد. این ماده از دینامیت قوی‌تر و پایدارتر بود و به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، در کاربردهای صنعتی و نظامی استفاده شد.

3. بالستیت (1887)؛ پایه‌ای برای باروت بی‌دود

یکی دیگر از اختراعات مهم نوبل، بالستیت بود که به عنوان اولین نوع باروت بی‌دود شناخته می‌شود. این ماده به عنوان جایگزینی برای باروت سنتی، دود و آلودگی کمتری داشت و بعدها در تولید مهمات نظامی مورد استفاده قرار گرفت. این اختراع حتی باعث درگیری بین نوبل و دولت فرانسه شد، زیرا او حق ثبت آن را در ایتالیا گرفت و فرانسوی‌ها احساس کردند که این فناوری استراتژیک از دستشان خارج شده است.

4. اختراعات دیگر در مهندسی و صنعت

علاوه بر مواد منفجره، نوبل در زمینه‌های دیگر نیز فعالیت داشت، از جمله:

1. سیستم‌های بهبود ایمنی مواد منفجره که باعث کاهش خطر انفجارهای ناگهانی شد.
2. مواد شیمیایی صنعتی برای استفاده در تولید لاستیک، رنگ و مواد دارویی.
3. توسعه کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی در سراسر اروپا که پایه‌گذار بسیاری از شرکت‌های بزرگ امروزی شد.

وصیت نامه و جایزه نوبل

همان طور که قبل تر هم گفتیم، در سال 1888، زمانی که لودویگ نوبل (برادر آلفرد) درگذشت، یک روزنامه فرانسوی به اشتباه فکر کرد که آلفرد نوبل فوت کرده و تیتر زد: «تاجر مرگ درگذشت!» در این مقاله، نوبل را فردی معرفی کردند که با اختراع دینامیت، جهان را به سمت جنگ و ویرانی سوق داده است. این اتفاق تأثیر عمیقی بر او گذاشت و باعث شد به این فکر کند که چگونه مردم او را پس از مرگش به یاد خواهند آورد.

او تصمیم گرفت که میراث خود را تغییر دهد و در اقدامی تاریخی، بخش اعظم ثروتش را برای تأسیس جایزه نوبل اختصاص داد.

وصیت‌نامه‌ای که همه را شوکه کرد!

در 27 نوامبر 1895، نوبل وصیت‌نامه‌ای نوشت که پس از مرگش در 10 دسامبر 1896 علنی شد. بر اساس این وصیت، 94 درصد از دارایی‌های او (حدود 31 میلیون کرون سوئدی، معادل چند میلیارد دلار امروزی) به ایجاد یک بنیاد برای اعطای جوایز علمی و بشردوستانه اختصاص یافت.

این تصمیم باعث شگفتی و حتی اعتراض خانواده‌اش شد، زیرا انتظار داشتند که این ثروت به آنها برسد. اما نوبل در وصیت‌نامه‌اش به صراحت نوشته بود که این دارایی‌ها باید به افرادی تعلق گیرد که بیشترین خدمات را به بشریت کرده‌اند.

تأسیس جایزه نوبل

بر اساس وصیت نوبل، پنج جایزه اصلی تعیین شد که هر ساله به افراد برگزیده در این حوزه‌ها اهدا می‌شوند:

1. نوبل فیزیک: برای کشفیات برجسته در علم فیزیک
2. نوبل شیمی : برای دستاوردهای مهم در علم شیمی
3. نوبل پزشکی: برای پیشرفت‌های چشمگیر در علوم پزشکی
4. نوبل ادبیات: برای نویسندگان با آثار برجسته ادبی
5. نوبل صلح: برای افرادی که بیشترین تلاش را برای برقراری صلح جهانی کرده‌اند.

بعدها، در سال 1968، بانک مرکزی سوئد یک جایزه جدید را به این فهرست اضافه کرد: جایزه نوبل در علوم اقتصادی که اگرچه در وصیت‌نامه اصلی نبود، اما زیر نظر بنیاد نوبل اداره می‌شود.

چگونه برندگان نوبل انتخاب می‌شوند؟

جوایز نوبل از سال 1901 به طور رسمی اهدا شد و تا امروز به یکی از معتبرترین و تأثیرگذارترین جوایز جهانی تبدیل شده است. انتخاب برندگان جایزه نوبل توسط نهادهای معتبر انجام می‌شود:

1. آکادمی سلطنتی علوم سوئد (برای فیزیک، شیمی و اقتصاد)
2. مؤسسه کارولینسکا (برای پزشکی)
3. آکادمی سوئد (برای ادبیات)
4. کمیته نروژی نوبل (برای صلح)

میراث جاودان نوبل

آلفرد نوبل، که روزی او را تاجر مرگ می‌نامیدند، با تصمیم تاریخی خود باعث شد که نامش به صلح، علم و پیشرفت بشری گره بخورد. امروز، هر سال در روز 10 دسامبر، مصادف با سالروز درگذشت او، مراسم اهدای جوایز نوبل برگزار می‌شود و یادآور این حقیقت است که یک تصمیم درست، می‌تواند میراث یک فرد را برای همیشه تغییر دهد.

نگاهی نقادانه به آلفرد نوبل

شاید شما الان آلفرد نوبل را به عنوان یک مخترع و نیکوکار بزرگ بشناسید، اما زندگی و میراث او پر از تناقض‌ها و چالش‌های اخلاقی بود. جالب است بدانید که نوبل، علی‌رغم دستاوردهای علمی عظیمش، تنها ۱۸ ماه به مدرسه رفت! او تحصیلات رسمی چندانی نداشت و بیشتر علوم را از طریق مطالعه شخصی و راهنمایی پدرش آموخت. این موضوع نشان می‌دهد که نابغه بودن، همیشه نیازمند تحصیلات دانشگاهی نیست، اما در عین حال، برخی او را فردی منزوی و دور از جامعه می‌دانند که ارتباط چندانی با محیط دانشگاهی نداشت.

جالب‌تر اینکه نوبل علاوه بر فعالیت‌های علمی، یک نویسنده و شاعر علاقه‌مند به ادبیات بود. او نمایشنامه‌ای به نام «نمسس» نوشت که پس از مرگش منتشر شد، اما خانواده‌اش آن را سوزاندند! این نشان می‌دهد که حتی نزدیکانش نیز درک درستی از ابعاد مختلف شخصیت او نداشتند.

از طرف دیگر، جایزه نوبل ادبیات نیز همیشه مورد انتقاد بوده است. چرا چهره‌های بزرگی مانند تولستوی، ایبسن و جیمز جویس هرگز این جایزه را دریافت نکردند؟ منتقدان معتقدند که روند انتخاب برندگان، تحت تأثیر سلیقه‌های شخصی، سیاست‌های فرهنگی و حتی ملاحظات سیاسی بوده و گاهی از شایسته‌ترین افراد چشم‌پوشی شده است.

از سوی دیگر، یکی از بزرگ‌ترین تناقض‌های زندگی نوبل این است که مخترع دینامیت، جایزه‌ای برای صلح ایجاد کرد! بسیاری از منتقدان معتقدند که او با ثروتی که از فروش مواد منفجره به دست آورد، تلاش کرد نامش را تطهیر کند. برخی نیز می‌گویند که جایزه نوبل صلح گاهی به افرادی داده شده که خودشان درگیر جنگ و سیاست‌های استعماری بوده‌اند! این تناقض‌ها، تصویری چندبعدی از نوبل به ما نشان می‌دهد؛ مردی که از یک سو به علم و ادبیات عشق می‌ورزید و از سوی دیگر، با اختراعاتش مسیر جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی را تغییر داد.